Taak
De Omgevingsraad Schiphol (ORS) heeft als doel de ontwikkeling van Schiphol in te bedden in de omgeving. Daaruit volgt een tweeledige taak: draagvlak verwerven en belangenbehartiging ondersteunen. Hoewel dat twee kanten van eenzelfde medaille zijn, hoeven deze taken niet per se samen te vallen. De eerste vraagt een managementaanpak met top down benadering, de tweede een participatieaanpak met bottom up benadering. De top down benadering legt de nadruk op sturing en eenheid, de bottom up benadering legt de nadruk op openheid en variëteit. Om succesvol te zijn moeten organisatieperspectief en burgerperspectief onderling worden verbonden. De vraag is of opzet en inrichting van de ORS daarin voorziet. Cluster ZuidWest heeft twijfels en bepleit een open discussie over samenstelling en werkwijze van de bewonersgeleding in de ORS.
Samenstelling
Bijzonder is dat bewoners een eigen vertegenwoordiging hebben in de CROS en de Alderstafel en dat in de ORS deze wordt voortgezet. De bewonersgeleding ORS is evenwel opgezet als een traditionele vorm van burgerparticipatie, met het accent op legitimiteit en consensus. Dat leidt tot een omslachtige ‘verkiezingsprocedure’. Bewonersgroepen die aan bepaalde eisen voldoen kunnen zich registreren, maar de vertegenwoordigers worden in feite via coöptatie aangewezen. Het Clustervertegenwoordigers-overleg i.o. moet allerlei lastige beslissingen nemen: of kandidaten voldoen aan het profiel, wie een cluster vertegenwoordigt indien er niet voldoende achterbanorganisaties zijn, hoe meerderheden worden bepaald met zeer diverse organisaties, etc.
Kandidaat-clustervertegenwoordigers moeten voldoen aan een overdreven profiel dat niet in verhouding staat tot de invloed van de functie, zich houden aan een gedragscode die hen monddood maakt en enkele reglementen ondertekenen die gericht zijn op disciplinering. Het gevaar is niet denkbeeldig dat weinigen zich zullen kandideren. Voor de meeste inwoners van het Schipholgebied zal onduidelijk zijn wie hun belangen behartigt. Daar komt nog bij dat de clusterindeling (die in feite de kieskringen bepaalt) nog niet duidelijk is, maar wel gevolgen heeft voor de mate waarin de bewonersvertegenwoordiging voldoende dekkend is.
De paradox is dat een in principe democratisch model in de praktijk heel anders kan uitpakken. Nu het zich laat aanzien dat grote delen van het Schipholgebied niet of niet rechtsreeks zijn vertegenwoordigd, valt te overwegen dat clusters kunnen kiezen voor een voordracht via (niet door) gemeenten. Dit past heel goed in de verantwoordelijkheid die de lokale overheid heeft om burgerparticipatie tot stand te brengen (niet alleen binnen de eigen gemeente).
Werkwijze
Het organisatieperspectief leidt tot nadruk op vertrouwelijkheid en geheimhouding. Hoewel soms nodig, moet dat niet tot norm worden verheven. In de huidige situatie verloopt de interne besluitvorming op basis van een globaal mandaat en een kennismonopolie van de onderhandelingsdelegatie, met als gevolg voldongen feiten op cruciale momenten (CDA-alternatief; invoering NNHS). Extern is er onvoldoende gelegenheid voor tijdige achterbanraadpleging over actuele kwesties. Daarmee ontstaat geen draagvlak voor genomen besluiten.
Waar het gedrag van clustervertegenwoordigers strikt wordt gereglementeerd, ontbreekt een zorgvuldige besluitvormingsprocedure die tot commitment kan leiden. Om recht te doen aan uiteenlopende visies en belangen moet zo’n procedure bestaan uit de volgende stappen: een concreet geformuleerd mandaat voor de vertegenwoordigers, raadpleging van de vertegenwoordigden voorafgaand aan het innemen van standpunten, ruimte voor alternatieven, afleggen van verantwoording voor de uitkomst. Argumenten daarvoor zijn ook: het voorkomen van tunnelvisie bij onderhandelaars, stimuleren van kennisoverdracht tussen bewonersvertegenwoordigers en zorgen voor ingewerkte opvolgers.
Het burgerperspectief (dat uitgaat van individuele rechten op informatie, communicatie en interactie) komt op dit moment onvoldoende tot zijn recht. Naar keuze kan een inwoner behoefte hebben aan gepersonaliseerde informatie, controle- en agenderingsmogelijkheden. De nadruk op formele representativiteit dreigt ten koste te gaan van spontane betrokkenheid en doodt creativiteit. Zonder een open en transparant proces komt ook geen band tussen vertegenwoordigers en vertegenwoordigden tot stand. Er zijn daarom eigentijdse en uitnodigende vormen van burgerparticipatie nodig die een meer flexibele betrokkenheid mogelijk maken, zoals sociale media, discussiefora, communities, meningspeilingen, etc.
Dat de animo voor een Digitaal Regio Forum gering is bij de huidige bewonersgroepering zegt meer over de samenstelling daarvan dan over de risico’s van openheid. Omdat op dit moment diverse partijen in het Schiphol overleg doende zijn met het op orde brengen van hun eigen informatievoorziening, is het hoog tijd om een geïntegreerde front office (portal) en een geïntegreerde back office (plattegrond) tot stand te brengen. Dit moet klaar zijn als ORS van start gaat om ook de totstandkoming van de bewonersgeleding te ondersteunen.
Open discussie
Bewonersvertegenwoordigers van de Leidse Regio & Duin- en Bollenstreek zijn loyaal geweest bij de uitwerking van het Aldersakkoord. Zij hebben daarmee ingestemd op voorwaarde dat de werkwijze van ORS open en transparant wordt. Zij zijn er niet gerust op dat dit ook gaat gebeuren. Zo is het op zijn minst merkwaardig te noemen dat de hele discussie over de inrichting van de ORS alleen binnenskamers wordt gevoerd. Zij dringen bij de kwartiermaker aan op een open discussie over het karakter van de ORS.
Matt Poelmans, CROS-clustervertegenwoordiger
(10 december 2013)